Bạn có bao giờ tự hỏi: “Tại sao mình ăn uống đầy đủ mà vẫn cảm thấy mệt mỏi, người yếu, tiêu hóa kém?”
Câu trả lời có thể nằm ở một cơ quan mà Đông y gọi là: Tỳ Vị – gốc rễ của sự sống, trụ cột của tiêu hóa.

Tỳ Vị là gì? 

Trong y học hiện đại, tỳ (lá lách) và vị (dạ dày) là hai cơ quan riêng biệt. Nhưng theo Đông y, Tỳ Vị được coi là một cặp song hành, có quan hệ mật thiết và hỗ trợ lẫn nhau. Chúng đóng vai trò trung tâm trong việc tiêu hóa, hấp thu, chuyển hóa dưỡng chất, từ đó sinh ra khí huyết – nguồn sống của con người.

Tỳ chủ vận hóa – nghĩa là Tỳ chịu trách nhiệm “vận chuyển và chuyển hóa” thức ăn thành khí huyết.
Vị chủ thu nạp – nghĩa là Vị tiếp nhận, tiêu hóa thức ăn, là “nguồn nguyên liệu” để Tỳ vận hóa.

=> Nếu bạn tưởng tượng cơ thể là một “nhà máy sống”, thì Vị là bộ phận tiếp nhận nguyên liệu, còn Tỳ là nơi chế biến và phân phối sản phẩm cuối cùng đi nuôi cơ thể.

Tại sao Tỳ Vị lại quan trọng đến vậy?

Đông y có câu:

“Hậu thiên chi bản, khí huyết sinh hóa chi nguyên.”
(Tỳ Vị là gốc của sự sống sau khi sinh, là nơi sinh ra khí huyết.)

Nghĩa là: Mọi chức năng của cơ thể, từ thể chất đến tinh thần, đều chịu ảnh hưởng từ sức khỏe của Tỳ Vị. Khi Tỳ Vị yếu, không chỉ hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng mà toàn bộ cơ thể cũng suy giảm sức đề kháng, dễ mệt mỏi, bệnh tật kéo dài không dứt.

Chức năng “vàng” của Tỳ Vị trong hệ tiêu hóa

1. Tiếp nhận và tiêu hóa thức ăn

Vị (dạ dày) tiếp nhận thức ăn và làm nhuyễn, sau đó Tỳ (lá lách) đảm nhận việc vận hóa – tức là “tinh” từ thức ăn sẽ được hấp thu và phân phối tới các cơ quan.

2. Sinh khí huyết – nền tảng nuôi sống cơ thể

Tỳ là nguồn gốc của khí huyết – yếu tố quan trọng duy trì sự sống. Khi tỳ vận hóa tốt, cơ thể khỏe mạnh, da dẻ hồng hào, tinh thần minh mẫn. Ngược lại, Tỳ hư thì dẫn đến khí huyết kém, người mệt mỏi, ăn uống kém, suy nhược.

3. Điều hòa lượng nước trong cơ thể

Tỳ có vai trò “thống nhiếp thủy dịch”, tức là điều tiết và phân bố dịch thể trong cơ thể. Nếu Tỳ yếu, nước tích tụ dễ gây phù nề, tiêu chảy, đàm thấp.

4. Ảnh hưởng tới các cơ quan khác

Tỳ Vị khỏe thì các cơ quan khác cũng được nuôi dưỡng đầy đủ. Tỳ yếu có thể gây ảnh hưởng đến:

• Phổi: khí kém, dễ ho, khó thở

• Thận: dễ phù nề, lạnh bụng

• Tâm (tim): dễ mệt, hồi hộp, tim đập nhanh

Dấu hiệu cho thấy Tỳ Vị đang “cầu cứu”

Bạn có đang gặp những dấu hiệu sau?

• Ăn nhanh no, đầy bụng, ợ hơi

• Phân sống, tiêu chảy, táo bón thất thường

• Da sạm, người mệt mỏi, dễ lạnh tay chân

• Mất ngủ, lo lắng, suy nghĩ nhiều

• Chân tay yếu, dễ tụt huyết áp

• Lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng dày

=> Những dấu hiệu này cho thấy Tỳ Vị đang suy yếu, cần được chăm sóc và phục hồi kịp thời.

Vì sao Tỳ Vị lại dễ bị tổn thương?

1. Thói quen ăn uống thiếu khoa học

• Ăn không đúng giờ

• Thích đồ lạnh, sống, cay nóng

• Ăn nhanh, không nhai kỹ

2. Stress, lo nghĩ quá nhiều

Tâm lý ảnh hưởng trực tiếp đến Tỳ. Căng thẳng kéo dài khiến Tỳ tổn thương, khí huyết suy giảm.

3. Thời tiết và môi trường ẩm thấp

Tỳ ghét ẩm, yêu khô ráo. Môi trường ẩm lạnh là “kẻ thù” của Tỳ.

4. Dùng kháng sinh, thuốc Tây kéo dài

Gây hại cho hệ tiêu hóa, làm Tỳ Vị yếu dần.

Cách chăm sóc và bồi bổ Tỳ Vị theo Đông y

1. Chế độ ăn uống điều độ

• Ăn chín, uống sôi, tránh đồ sống lạnh

• Tránh ăn quá no hoặc bỏ bữa

• Hạn chế thức ăn cay, nhiều dầu mỡ

2. Dùng thảo dược bổ Tỳ Vị

• Bạch truật, phục linh, cam thảo, sơn dược, ý dĩ… là những vị thuốc thường dùng để kiện tỳ (bồi bổ tỳ).

• Các bài thuốc Đông y như Lục vị hoàn, Tứ quân tử thang hay Bổ trung ích khí thang được kê theo từng thể trạng.

3. Xoa bóp, bấm huyệt vùng bụng

• Huyệt Trung quản, Túc tam lý giúp hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường chức năng Tỳ Vị.

4. Giữ tinh thần ổn định

• Lo nghĩ, căng thẳng kéo dài sẽ gây tổn thương Tỳ. Hãy duy trì tâm trạng vui vẻ, tránh stress.

  

Tâm sự từ người từng bị suy Tỳ Vị

“Tôi từng nghĩ mệt mỏi là do thiếu ngủ. Nhưng sau khi được bắt mạch, thầy thuốc bảo Tỳ Vị của tôi hư nhược nghiêm trọng. Sau 2 tháng điều trị Đông y, kết hợp ăn uống đúng cách, cơ thể tôi khỏe hẳn, không còn đầy bụng, tâm trạng cũng nhẹ nhàng hơn. Thật sự, Tỳ Vị là ‘gốc rễ’ của sức khỏe!”
— Chị Hà, 34 tuổi – Hà Nội

Tỳ Vị trong các lý luận cổ điển của Đông y

• Hoàng Đế Nội Kinh: Xem Tỳ Vị là trung tâm, “Hậu thiên chi bản” – nơi sinh khí huyết.
• Tôn Tư Mạc: Khẳng định rằng người muốn sống khỏe, thọ lâu cần giữ Tỳ khỏe trước tiên.
• Lý Thời Trân (tác giả Bản Thảo Cương Mục): Ghi lại hàng trăm vị thuốc kiện tỳ, dưỡng vị – cho thấy tầm quan trọng của Tỳ Vị trong điều trị và phòng bệnh.

Giải đáp nhanh – Câu hỏi thường gặp về Tỳ Vị

1. Tỳ hư có tự khỏi không?

Không. Tỳ hư cần được điều trị, nếu để lâu sẽ kéo theo nhiều rối loạn trong cơ thể.

2. Làm gì khi ăn không tiêu, đầy bụng sau ăn?

Hãy xoa bụng theo chiều kim đồng hồ, uống nước ấm, có thể dùng gừng, trần bì.

3. Món ăn nào tốt cho Tỳ Vị?

• Cháo hạt sen, canh bí đỏ

• Gà hầm hoàng kỳ

• Nước sắc ý dĩ – sơn dược